از کاربرد‌های پنبه نسوز یا آزبست می‌توان به عایق بندی ساختمان‌ها و محصولات متنوع از قبیل مصالح پشت بام، لوله‌های انتقال آب، کلاج، لنت ترمز، واشر اتوموبیل و به عنوان لایه‌ای برای جلوگیری از سایش و اصطکاک اشاره کرد. خطر‌های قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز شامل ابتلا به بیماری‌های خطرناک ریوی و تنفسی خواهد بود.

ستاره | سرویس علوم - پنبه نسوز (نام دیگر: آزبست) گروهی از مواد معدنی رشته‌ای به وجود آمده طبیعی هستند که به سبب قدرت کشش پذیری عالی، انتقال گرمای کم و مقاومت در برابر خطرات مواد شیمیایی مفید هستند. امروزه، پنبه نسوز کریتوزیل (آزبست مقرون به صرفه که هنوز استفاده می‌شود) به طور عمده در صفحات سیمانی فیبری استفاده می‌شود. استفاده از آزبست بستگی به محل زندگی شما دارد. استفاده از آن در بیشتر از ۵۵ کشور در سراسر دنیا از جمله ژاپن، استرلیا و تمام کشور‌های اتحادیه اروپا ممنوع شده است. ایسلند، اولین کشوری بود که واردات آزبست را به دلیل مساﺋل بهداشتی و سلامتی در سال ۱۹۸۳ غدغن کرد و بلافاصله بعد از آن سوﺋدی‌ها این کار را دنبال کردند. آلمان در سال ۱۹۹۲ و بریتانیا در سال ۱۹۹۹ ورود آن را ممنوع کردند، هرچند استفاده از آن در سراسر دنیا مخصوصا در آسیا و روسیه و به مقدار کم در آمریکا هنوز ادامه دارد. رایج‌ترین کاربرد‌های پنبه نسوز

استفاده از محصولات حاوی آزبست به تعداد زیادی کارخانه کشیده شده است، هرچند اغلب محصولات می‌توانند به عنوان مصالح ساختمانی یا مواد اتوموبیل سازی طبقه بندی شوند، اما تعدادی از آن‌ها عمومیت دارند. فهرست زیر شامل برخی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای آزبست است:

قطعات خودروسازی

یکی از رایج‌ترین کاربردهای آزبست، ساخت قطعات کوچک و کاربردی اتومبیل‌هاست. پنبه نسوز عامل افزایش مقاوت لنت‌های ترمز، صفحه کلاج، آستر کاپوت، واشر و سوپاپ‌ها در برابر سایش است.

کاشی و عایق‌بندی در کف پوش کردن کف، سقف و پشت بام‌ها عمدتا از آزبست استفاده می‌شود. چسب استفاده شده برای کاشی‌های کف نیز منبع تماس با هوای آلوده بوده است. مثال معروف از سقف‌های دارای پنبه نسوز در ایران، پوشش‌های ایرانیت است که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.
سیمان‌سازی

سیمان حاوی پنبه نسوز به دلیل وجود الیاف سبک و ایجاد مقاومت زیاد در مصالح ساختمانی استفاده می‌شود. ویژگی عایق بندی و مقاومت زیاد در برابر حرارت و گرما باعث شد یک ماده‌ی مطلوب برای اضافه کردن به سیمان باشد.

صنایع پارچه‌ای

پنبه نسوز به خاطر مقاومت بالا در برابر حرارت و عناصر خورنده در تولید منسوجات و پوشاک استفاده می‌شود. تعدادی از رایج‌ترین منسوجات شامل پتو‌ها، لباس‌های آتش نشانی و تولید نخ است.

کاربرد‌های پنبه نسوز در ساختمان عایق اسکلت بندی فولادی ساختمان‌ها (سفید) ماده چسبنده (آبی) صفحات صاف سیمانی (سفید- قهوه ای) صفحات موجدار سیمانی (سفید) لوله‌ها و قطعات مرتبط انواع کاشی‌های آکوستیک (عمدتا قهوه‌ای) مواد عایق بندی حرارتی (تصویر زیر)

سایر کاربردها ساخت بیشتر مواد نسوز مانند لباس‌های نسوز ساخت کاغذ‌های آزبستی برای پوشش لوله‌های الکتریکی نوعی ماده پر کننده در آسفالت یا رنگ‌ آمیزی پوشش لوله‌ها در کشتی‌ها (تصویر زیر)

خطرهای پنبه نسوز (بیماری‌های شایع) آزبست عامل ایجاد سرطان ریه، تخمدان و حنجره است و تصور می‌شود که علت بیماری‌های دیگری مانند سرطان‌های مربوط به معده و روده نیز باشد. با یکبار استنشاق کردن، الیاف پنبه نسوز ممکن است در بدن بماند و به وجود آورنده سرطان شود؛ نوعی بیماری تحریک کننده تدریجی که بر ریه‌ها تاثیر می‌گذارد. پزشکان متخصص می‌گویند که هیچ مدرکی داله بر شروع بیماری سرطان به علت تماس با هوای بد وجود ندارد. هر میزان از فیبر‌های پنبه نسوز تنفس شده از طریق هوا می‌تواند ایجاد خطرناک باشد. سیگار کشیدن در کنار استنشاق آزبست دو عامل اصلی سرطان ریه هستند. در سال ۲۰۰۷ انجمن بهداشت جهانی اقدامات جهانی در جهت ریشه‌کن کردن بیماری‌های مربوط به آزبست انجام داد. سازمان بهداشت جهانی تحریمی را پیشنهاد و ماده‌ کریتوزیل را به عنوان علت سرطان معرفی کرد.

شایع‌ترین بیماری‌هایی که با تماس یا استنشاق آزبست ارتباط مستقیم دارند، شامل چهار بیماری زیر می‌شود:

۱. آزبستوز

این بیماری سرطان نیست. آزبستوز یک بیماری عروقی و مرتبط با شش‌هاست که با تنفس طولانی مدت فیبر‌های پنبه نسوز در دراز مدت ایجاد می‌شود. شاید ۲۰ سال طول بکشد تا نشانه‌های این بیماری خود را نشان دهند. فیبر‌های آزبست تجمع یافته در شش‌ها، باعث ایجاد یک لایه بافت اضافی بر روی شش‌ها می‌شود؛ بنابراین به مرور زمان ظاهر شش‌ها شبیه لانه زنبور خواهد شد. این بافت به وجود آمده، سفت و انعطاف‌ناپذیر است، بنابراین شش‌ها به مروز زمان کند‌تر عمل می‌کنند و عملکرد خوبی از خود نشان نخواهند داد. تنگی نفس، سفتی قفسه سینه، سرفه مزمن و رنگ پوست مایل به آبی از نشانه‌های این بیماریست. تغییر رنگ پوست به آبی به خاطر عدم وجود اکسیژن کافی برای بدن است، چراکه شش‌ها توانایی تنفس خوبی ندارند.

۲. سرطان ریه سرطان ریه در افرادی که در معرض پنبه نسوز قرار می‌گیرند بسیار شایع است. در این بیماری یک تومور در ریه یا قسمتی از شش به وجود می‌آید. اگر این تومور درمان نشود، تومور در سراسر شش پخش شده و به مرور به سایر قسمت‌های بدن راه پیدا می‌کند. مهمترین نشانه این بیماری سرفه متعدد و مزمن است. معمولا ۱۰ تا ۲۰ سال طول می‌کشد، تا سرطان ریه در اثر استنشاق پنبه نسوز نشانه‌های خود را در فرد بروز دهد.

۳. بیماری‌های مرتبط با پرده جنب

پرده جنب پرده‌ای است که کل قفسه سینه و تمام سطح شش‌ها را می‌پوشاند. پنبه نسوز می‌تواند با ایجاد بافت‌های وصله مانند بر روی پرده جنب خطرساز باشد. آب آوردن و تجمع آب در این پرده نیز از دیگر خطرات قرار گرفتن در معرض آزبست خواهد بود. این بیماری به کاهش ظرفیت ششی و کاهش توانایی شش‌ها منجر خواهد شد.

۴. مزوتلیوما این سرطان بسیار نادر است و بر پرده جنب تاثیر می‌گذارد. ایجاد این سرطان دقیقا با استنشاق پنبه نسوز رابطه مستقیم دارد. تومور‌ها بر روی پرده جنب ایجاد می‌شوند و به مرور به شش‌ها و دیوار قفسه سینه راه پیدا می‌کنند. تا به امروز درمانی برای این بیماری وجود ندارد. پس از قرار گرفتن در یک محیط دارای پنبه نسوز، بروز نشانه‌های این بیماری، معمولا ۳۰ تا ۴۰ سال طول می‌کشد.

سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که در حدود ۱۲۵ میلیون نفر از مردم در محیط کار خود در معرض آزبست هستند و هر سال حداقل ۱۰۷۰۰۰ نفر در سراسر جهان به علت استنشاق هوای آغشته به فیبر‌های آزبست از محیط کار جان خود را از دست می‌دهند. تخمین زده می‌شود که حدود نیمی از مرگ و میر‌ها از سرطان ناشی از استنشاق هوای آلوده به پنبه نسوز در محیط کار ایجاد شده است. علاوه بر این طبق مصوبه‌ای در دسامبر ۲۰۱۶، مرگ و میر ۱۸۰۲۲۵ نفر از مردم در سال ۲۰۱۳ مرتبط با تماس در هوای آلوده آغشته به آزبست مطرح شد. فشار و سنگینی بیماری‌های مرتبط با پنبه نسوز حتی در کشور‌هایی که استفاده از آنرا در اوایل سال‌های ۱۹۹۰ ممنوع اعلام کردند، هنوز روبه افزایش است.

راه‌های جلوگیری یا کاهش خطر‌ها هیچ‌گاه مواد و وسایل دارای پنبه نسوز را دریل‌کاری، چکش‌کاری و سوراخ نکنید. از بریدن، حرکت‌دادن، شکستن یا اره کردن این مواد نیز پرهیز کنید. اگر نمی‌دانید کدامیک از وسایل خانه دارای آزبست است، بهتر است از متخصصان این حوزه کمک بگیرید یا از جنس مواد منزل خود آگاهی لازم را به دست آورید. از مواد جایگزین مناسب به جای پنبه نسوز استفاده کنید. برای مثال پشم شیشه استاندارد، سلولز و فایبرگلاس تنهای مواردی از مواد بی‌شماری هستند که قابلیت جایگزینی آزبست را دارند. برای کاهش خطر پنبه نسوز، بهتر است با رعایت مراقبت‌های لازم، مواد دارای این ماده را مرطوب نگه دارید. البته این کار تنها در برخی موارد کارآمد است.

چه میزان از پنبه نسوز در سرتاسر جهان استفاده می‌شود؟

در حالی‌که در جهان غرب دیگر از پنبه نسوز استفاده نمی‌شود، کشور‌هایی از قبیل هند و چین هنوز سالانه صد‌ها هزاران تن از این ماده را در تولید محصولات مختلف استفاده می‌کنند. بعضی اوقات به ناچار محصولات دارای آزبست با کشتی به کشور‌های غرب حمل می‌شوند و فقط به دلیل اینکه غدغن شده است، تمام پنبه‌های نسوز پیش از این استفاده شده، فورا از میان برداشته نمی‌شود. هنوز در قرن ۲۰ میلیون‌ها تن آزبست به علت کاربرد آن در ساختمان‌ها برجای مانده است. از آنجایی که تماس با پنبه نسوز، عمدتا از طریق نفس کشیدن الیاف آن در هوای آلوده اتفاق می‌افتد، برهم زدن رسوبات این ماده می‌تواند سلامتی انسان را به خطر اندازد.